Illas Lobeiras: pasado, presente e futuro da xoia da nosa costa

Illa Lobeira Grande (CC BY-SA 4.0: Pampuco)

As Illas Lobeiras son un arquipélago formado por dous illotes (Lobeira Grande e Chica) sitos inmediatamente na costa norte do municipio de Carnota, fronte ao lugar de Quilmas, aínda que pertencentes ao Concello de Corcubión por devires históricos nos que en breve afondaremos. Crese que o seu nome se debe á presenza, na antigüidade, de lobos mariños cincentos (Halichoerus grypus).

Recente e sorprendentemente foi elixida polos internautas galegos coma a súa illa galega preferida, por diante mesmo de emblemas insulares nacionais coma as Ons e as Cíes. É incuestionábel que as Illas Lobeiras, ao igual que o entorno do Monte Pindo, vive un auxe sen precedentes e recibe cada vez máis visitas, impulsadas polos cada vez máis atarefados taximares, coma o que puxo en marcha o noso socio David Trillo, que facilitan que persoas que non dispoñen de barco propio poidan pasar unhas horas nestas fermosas illas e visitar tamén por mar o seu privilexiado entorno.

A dura vida do fareiro
O maior esplendor viviuse, sen dúbida, a principios do século XX, coa edificación en 1909 dun faro de 16 metros na Lobeira Grande para tratar de rematar cos frecuentes naufraxios que se vivían nestas costas abruptas, dos que quedan numerosos testemuños na prensa da época e nos fondos mariños. O novo faro converteuse nun referente costeiro aos pes do Monte Pindo que actuara durante séculos coma faro natural que orientaba a navegación.

Ocupado ata por 6 persoas simultaneamente, no seu mellor momento chegou mesmo a acoller unha taberna, na que os pesqueiros da zona poderían recalar durante a súa xornada aproveitando o pequeno peirao da illa. Porén as condicións de vida na illa, que quedaba aillada semanas durante os frecuentes temporais que varren a zona, non debían ser as ideais e finalmente en 1923 a familia do último fareiro abandona a illa, que só volviu a ser visitada esporadicamente para realizar labores de mantemento no farol.

A senrazón de asignalas a Corcubión ignorando a realidade xeográfica e histórica das Illas

As Lobeiras sinaladas no Plano de Ignacio Florez (1837)

Ata ben entrado o século XX,  as Illas Lobeiras estiveron un limbo legal, e ninguén sabía exactamente a que xurisdición pertencían. As familias que operaron o faro nin sequera sabían en que municipio debían inscribir as súas crianzas, nin elas mesmas constaban en censo algún. Os prexuízos que lles supoñía esta situación levaron a que no segundo cuarto do século XX se abrira o debate sobre o municipio no que debería adscribirse o arquipélago.

Carnota é, como dicimos, o municipio máis próximo ás Lobeiras, estando a súa costa sita a apenas 1,6 km da Lobeira Chica e a 2,8 km. da Lobeira Grande. Ademais todas as relacións durante a época na que estivo habitada, comunicacións e traslados, foron sempre con Carnota, e sendo máis concretos, con Quilmas e O Pindo. Sen embargo só un técnico, un enxeñeiro xefe de obras públicas, fixo patente a súa solicitude ao gobernador civil de que as Lobeiras fosen agregadas a Carnota, por ser o termo municipal «máis inmediato». Solicitude que, en calquera caso, caiu en saco roto, sendo as Lobeiras finalmente integradas en Corcubión.

Cal foi a causa de que finalmente acabaran vencelladas a este veciño pero distante municipio, sito a máis de 3,5 km? Sen dúbida as culpas repártense entre o escaso interese que as administracións tiñan nun espazo improdutivo e despoboado, xunto co máis escaso aínda peso político específico que unha Carnota dominada polo caciquismo clientelar tiña na época.

A negativa a integralo no Parque Nacional das Illas Atlánticas e a crear o Parque Natural do Monte Pindo leváronas ao abandono

Xa nos tempos máis recentes, e antes mesmo de que se puxera de moda, algunhas voces, coma a nosa, pediron máis atención para unhas Illas Lobeiras virxes, convertidas nun refuxio natural de aves, nalgúns casos ameazadas, e vítima tamén de agresións ecolóxicas, como cando supostamente alguén liberou en 2008 raposos nas illas co obxectivo de mermar a poboación de aves.

Lobo mariño cincento. CC BY-SA 2.5: Andreas Trepte

As voces que piden atención para as Lobeiras centraron as súas propostas en dúas vías: a integración no Parque Nacional das Illas Atlánticas, e a súa integración no futuro Parque Natural do Monte Pindo. Unha e outra proposta quedaron por agora en papel mollado pola consabida negativa das administracións en mans do PP de ocuparse do noso patrimonio natural, condenando ao abandono tamén este espazo. Si foron finalmente integradas en 2014 na última ampliación da Rede Natura 2000, dentro da zona de protección do ZEC Carnota - Monte Pindo; por desgraza, como xa temos dito en numerosas ocasións, en Galiza esta figura non ten ningunha transcendencia máis aló do papel, e nin sequera evitaría que hai máis dunha década se entregara a totalidade da costa de Quilmas inmediata ás Lobeiras á súa destrución por unha iniciativa privada de acuicultura, proxecto que só frustrou a crise cando xa contaba con todos os permisos e autorizacións administrativas.

En 2017 a Asociación Monte Pindo Parque Natural decidiu incluír as Illas Lobeiras no seu proxecto Trekker para a dixitalización das rutas de sendeirismo de Carnota, co que desde 2018 e por primeira vez as Illas Lobeiras poden visitarse virtualmente desde calquera punto do mundo.



E agora que?
As Illas Lobeiras gozan dun interese renovado e dun aumento paulatino das visitas, moi contido, desde logo, pola súa inaccesibilidade por terra, pero que non deixa de ser notorio, sobre todo polos taximares que operan na zona e o buceo. Este incremento, de non facerse coa cabeza, pode traer moitos problemas e ningún beneficio para a Illa, pois non existe ningún control sobre as actividades que ali se practican. Por outra parte, está a situación do faro, abandonado e tapiado, que podería acoller algún tipo de actividade turística e de divulgación da inmensa riqueza medioambiental e paisaxística deste enclave.

Sen dúbida, a declaración do Parque Natural do Monte Pindo ou a integración do enclave no Parque Nacional das Illas Atlánticas poden multiplicar as oportunidades para o aproveitamento sostíbel do espazo, e serían unha solución ao seu estado de abandono latente.

Os cazadores soltan ilegalmente coellos no Monte Pindo malia o veto da Xunta a toda acción civil

Os cazadores atribúen a que chaman «recuperación» do Monte Pindo a que soltaron coellos no macizo carnotán; hai 5 anos que a Xunta vetou calquera acción civil no espazo

Placa de "Vedado de caza" tiroteada por cazadores que apareceu na pista de
Chan das Lamas, no Monte Pindo, tras o incendio de 2013

A Asociación Monte Pindo Parque Natural lamenta ter que volver á palestra para referirse ás intencións dun colectivo, o dos cazadores, que parece empeñado en ocupar o debate sobre os espazos naturais e non precisamente polas súas boas intencións. Despois do fiasco da vergonzosa matanza de raposo que veñen de desenvolver nos montes de Carnota e Muros, e que motivou unha reacción social contra a caza nunca vista por estes lares, agora recorren aos medios de comunicación para trasladar as súas posicións absolutamente irracionais respecto a un espazo natural coma o do Monte Pindo.

A posición da portavocía dos cazadores non deixa, desde logo, en bo lugar ao colectivo, pois asina toda clase de barbaridades que non fan máis que trasladar o seu completo descoñecemento e desprezo sobre a vida natural dun espazo coma o Monte Pindo. A reportaxe publicada pola Voz busca trasladar unha imaxe positiva e ata concienciada do colectivo; co titular «Os cazadores queren revitalizar o monte Pindo». Porén, o despropósito comeza xa no subtítulo: «O colectivo realizou soltas de diversas especies co fin de recuperar a fauna despois dos incendios forestais». Esas soltas son, segundo revelan unhas liñas despois, de coellos, dos que non aclaran a súa procedencia, e nas que aseguran gastar «4.000€ ao ano». Aparentemente o sitio elixido para estas soltas é o Chan das Lamas, lugar non elixido casualmente, pois é o único sitio do Monte Pindo ao que se pode acceder por pistas forestais con coches. É dicir, o criterio para introducir especies nun espazo natural protexido é, ao parecer, a lei do mínimo esforzo.

Desde a Asociación Monte Pindo preguntámonos desde cando unha entidade pode realizar soltas indiscriminadas de especies nun espazo de Interese Comunitario e incluído na Rede Natura 2000, que nin sequera é da súa propiedade senón do Concello de Carnota e da Comunidade de Montes de Caldebarcos, sen contar coa autorización dos propietarios. Tampouco consta cal é o asesoramento técnico e científico, se é certo que esa solta non se fixo con interese cinexético (cousa que obviamente é falsa), ou se a propia Xunta autorizou ou apoiou esta iniciativa con recursos públicos.

Tamén queremos saber cal é a procedencia deses coellos. A non ser que foran capturados na natureza, acto que sería completamente barbárico, as opcións redúcense a que eses coellos procedan de granxas e da cría en cautividade, polo que a súa solta indiscriminada é un despropósito de dimensións similares á solta de visóns americanos e pode introducir no medio natural do Monte Pindo enfermidades e patóxenos alleos e provocar consecuencias catastróficas non só na poboación autóctona de coellos, senón introducirse na cadea trófica a través dos seus depredadores.

Por outra parte, queremos lembrar que a Xunta ten terminantemente prohibido á nosa entidade e a moitas outras incluso plantar árbores autóctonas desde 2014, cando despois do catastrófico incendio de 2013, puxemos en marcha un proxecto de recuperación ecolóxica do Olimpo Celta denominado SOS Monte Pindo, que nos permitiu prantar 2500 castiñeiros e 1050 carballos durante dúas xornadas, que foron as que tardou a xefa do distrito forestal V da Xunta, Sara Romero Sueiras, en prohibilo baixo a ameaza incluso de interceptar e sancionar ás persoas que identificaran nos camiños. Por culpa desta prohibición completamente inxustificada e abusiva, a entidade veciñal carnotá e por extensión calquera outra vímonos impedidos de plantexar calquera novas repoboacións no espazo para non poñer en perigo a voluntarios e colaboradores.

É evidente que ou a Xunta fai oídos xordos aos actos dos que os cazadores fachendean publicamente, ou está a aplicar un doble raseiro ao vetar as actividades de colectivos ambientalistas que só procuran unha recuperación ecolóxica real do Monte Pindo, e que levamos anos denunciando a presenza de especies invasoras, mentras que ao parecer aos cazadores danlles carta branca para facer o que lles de a gaña, incluíndo a solta arbitraria das especies que lles interesa para despois tirarlle.

Non podemos concluír este artigo sen lamentar a absoluta ignorancia da que fai gala o portavoz dos cazadores sobre o que hai ou non hai no Monte Pindo. O problema radica, na súa opinión, en que o monte está «infrautilizado» porque «a poboación animal que hai na actualidade é algo de coello e tamén xabaril. Sobre a vexetación, indicou que hai bastante, incluíndo o carballo anano e o toxo». Malia que os coñecementos dos cazadores parecen limitarse a aquelas especies ás que disparan, no Monte Pindo existe unha vastísima vida de fauna e flora, mesmo micolóxica e microbiolóxica, ben coñecida grazas ao Catálogo de Especies do Monte Pindo, iniciativa pioneira en Galiza desenvolvida pola nosa entidade desde pouco antes do incendio de 2013 que ronda as 750 especies, das que preto de 150 están protexidas por algunha figura legal. Por outra parte o Monte Pindo tamén é un dos espazos naturais galegos que conta con máis hábitats prioritarios recollidos na Directiva 92/43/CEE da Unión Europea, 40, máis que ningún dos parques naturais galegos existentes. Dito isto, case sobra dicir que cando os cazadores afirman sobre o Monte Pindo que «se nos deixaran xestionalo a nós, sería distinto» nos percorra un calafrío.

É evidente que o Monte Pindo está abandonado, toda vez que os únicos que o amamos e estamos dispostos a traballar polo seu futuro somos proscritos por un goberno que prefire as malas compañías de cazadores, madeiristas de eucalipto e compañías megamineiras. Por iso atoparannos sempre onde temos que estar, que é en fronte, ata que a Xunta volva a estar pilotada por persoas que vexan o Monte coma un verdadeiro motor de futuro para o noso concello e comarca, e non coma un molesto Pedregal que arrasar, sexa con disparos, dinamita, lumes ou eucaliptos.

Os aliados na defensa da natureza que si contribúen (e altruístamente) co Monte Pindo

Colectivo Senda doounos a recadación da súa
Andaina Solidaria contra a matanza de raposo

Máis positivas son as novas que nos chegan desde Muros grazas aos amigos de Colectivo Senda, que tiveron a ben doarnos preto de 300€ recadados durante a Andaina Solidaria que organizaron en Carnota o pasado día 26 de xaneiro, coincidindo coa masacre de raposo perpetrada polos cazadores. A imaxe que acompaña este artigo recolle o momento da doazón, entregada por David Miranda a Xilberto Caamaño e Merche Díaz, presidente e tesoureira de Monte Pindo, respectivamente.

A iniciativa deste colectivo foi secundada por case o dobre de persoas que secundaron o propio pseudocampionato de caza de raposo, que resultou un completo fracaso e tamén un bochorno para o noso municipio, demostrando que os nosos montes están moito mellor en mans de persoas con conciencia ecolóxica que daqueles que só ven na vida natural un recurso para divertirse a base de masacrar a vida da fauna salvaxe.

Desde aqui reiteramos ás máis de 200 persoas boas e xenerosas que secundaron a Andaina Solidaria en defensa do medio e en denuncia do sensentido da caza de raposo.

A morte de 11 raposos xustifica o bochorno vivido onte no noso Monte?

A Asociación Monte Pindo pide a cancelación da masacre de raposo planeada en Carnota este sábado

Ante a polémica xerada tras difundirse que se está a xestar unha matanza de raposo (Vulpes vulpes) nos montes de Carnota e Muros este sábado 26, de ser certo, a Asociación Monte Pindo Parque Natural quere posicionarse claramente en contra dunha iniciativa que atenta contra a lóxica da conservación dun conxunto natural cuberto por varias figuras de protección que son restritivas para a veciñanza mais que nin sequera evitan que se poida desenvolver a masacre indiscriminada das especies naturais que alberga. Asi mesmo cuestionamos tanto a forma coma o fondo da actividade, inxustificada desde ningún punto de vista, e que mesmo podería incurrir en varias infraccións da lexislación vixente.

1. Nin é ético, nin é tradicional, nin é democrático

Está claro que cada vez máis a sociedade e as institucións, son sensíbeis contra o maltrato e a crueldade cos animais; porén estes eventos parecen devolvernos a tempos que críamos superados. Desde o punto de vista ético temos claro que destrozar a poboación dunha especie de fauna de nulo interese cinexético por puro divertimento ou "deporte" (a actividade parapétase coma "campionato" deportivo) é absolutamente inadmisíbel e máis nunha sociedade avanzada.
Por outra parte aínda que tentemos empatizar cos cazadores ou entender o seu punto de vista, é evidente que este tipo de actividades pouco teñen que ver co concepto tradicional da caza que se desenvolvía co obxecto da subsistencia nos entornos rurais, e que desde logo nunca acababa coas súas pezas no caldeiro do lixo.

Por iso esta masacre indiscriminada, gratuíta e inútil dunha especie coma o raposo é moito máis polémica que outras formas de caza e pesca, e no pasado xa subscitaron unha gran resposta social e incluso mobilizacións; por exemplo na pasada edición do "Campionato" celebrado en Cerdedo e Cotobade, ou agora no caso de Carnota e Muros, onde se atoparon incluso coa oposición tanto dos executivos locais carnotán como o muradán, algo que consideramos inédito nun evento destas características, o que desde aqui agradecemos e celebramos, poñéndonos á súa enteira disposición.
Porén por desgraza estas voces autorizadas foron ignoradas e subvertidas pola Xunta: xa non é que as institucións municipais non foran consultadas, o que seria o lóxico e razoábel dispoñendo das competencias de protección e saúde pública, senón que nin sequera foron informadas, co que se subvirte a vontade democrática do pobo que elixe os seus gobernantes máis directos: os municipais.

2. Legalidade máis que discutíbel

Coa matanza autorizada pola Xunta o vindeiro sábado 26 de xaneiro poderíamos estar un incumprimento claro da propia lei de caza, no aspecto de que as cacerías só poden autorizarse neste tempo (entre o 7 de xaneiro e o 10 de febreiro), literalmente, cando se planificaran e executaran actuacións de mellora sobre aquelas poboacións cinexéticas que poidan ser afectadas negativamente polo raposo. No caso de non existiren tales actuacións esta autorización pode ser fraudulenta e por tanto a celebración da actividade sería ilegal.
Por outra parte tense detectado que en Galiza moitas raposas empreñan nesta época do ano; a caza de femias preñadas ou acompañadas das crías está tamén expresamente prohibida pola propia Lei de Caza; pois nun evento destas características non existe maneira de que un cazador (e moito menos os seus cans) poidan distinguilas antes de matalas, o que xa ten acontecido reiteradamente sen aparentes consecuencias.
Tamén se podería infrinxir a Lei de Emerxencias de Galiza, o que abordaremos máis adiante.

3. Inxustificado desde o punto de vista técnico e científico
O apartado no que máis imos extendernos é na fraxilidade dos propios argumentos con que xustifican ante a Xunta este tipo de iniciativas, derivados dun estudo chamado "O raposo en Galicia", e que caen por si sós a pouco que se ollen desde unha perspectiva minimamente científica ou crítica.

1. Nula fiabilidade dos datos cos que tentan ilustrar unha suposta "superpoboación" de raposo para toda Galiza, cando a estima de abundancia realìzase unicamente en base aos resultados de campionatos de raposo supervisados pola propia Federación Galega de Caza, cuns cálculos que ofrecen moi serias dúbidas metodolóxicas, carecendo de homoxeneidade no deseño na toma de datos,  cun mostreo anárquico, e un esforzo censal totalmente desigual entre cada unha das probas tidas en consideración, proporcionando proxeccións e/ou escenarios que non permiten comparar series temporais nin espaciais. Son uns datos para nada fiábeis, que non superarían ningún test de confianza, nin alcanzarían a potencia estatística desexable para este tipo de estudos, e menos poder ser usados como método para poder extrapolar ao conxunto do que sería a poboación de raposo en todo o territorio galego.
É dicir, ningunha publicación científica aceptaría a validez deses datos. Dito isto, calquera parecido coa realidade poboacional sería máis froito da casualidade que da calidade do tratamento estatistico e mostreo.

2. Caducidade e imprecisión pois os datos nos que se basea o estudo teñen máis de 10 anos (datan dos anos 2006, 2007 e 2008), e estes nin sequera coinciden con datos procedentes dos montes de Carnota e Muros, como para xustificar "excesivas" densidades de raposo.

3. Parcialidade. É inevitable a suspicacia xerada porque o máximo responsábel do estudio, Luis Eusebio Fidalgo Álvarez, aínda sendo un investigador académico, está moi vinculado coa caza e de feito vén ocupando cargos directivos de primeiro nivel nas federacións provinciais de caza, sendo a día de hoxe vicepresidente da área cinexetica da Federación Galega de Caza. Isto evidencia que exerce de 'xuíz e parte" no estudo que foi peza clave na expedición de autorizacións de matanzas de raposo por parte da Xunta durante unha década, malia ser claramente parte interesada en que iso acontecera, e polo tanto de impensábel imparcialidade.

4. A matanza de raposo pode ameazar a saúde pública
Outra causa de vital importancia para paralizar estas matanzas podería ser o da saúde pública. O raposo cumpre unha función biolóxica de vital transcendencia nos nosos montes, mantendo a raia as poboacións de pequenos mamíferos, sobre todo roedores, e tamén deste xeito as súas carrachas, que transmiten diversas pragas tan perigosas para o ser humano coma a borrelose ou enfermidade de Lyme, ou o síndrome de alfa-gal, que pode chegar a provocar na persoa afectada alerxia crónica á carne, e que están a espallarse a ritmo acelerado pola nosa comunidade. Masacrar un dos grandes depredadores dos principais transmisores destas enfermidades non parece unha forma precisamente intelixente de deter ou cando menos decelerar o seu avanzo.

5. A cacería presenta tamén unha ameaza á seguridade pública
En quinto lugar, e non menos importante, é a seguridade pública que pode verse ameazada nestas circunstancias. A presenza de persoas armadas nas pistas forestais e no monte, en eventos que por norma xeral se convocan co máximo secretismo para evitar a resposta social normal ante estas prácticas, poden poñer en risco ás ducias ou centos de persoas que cada semana, e sobre todo nas fins de semana, elixen estes espazos para gozar da espectacular paisaxe e da natureza virxe do Concello de Carnota. O punto supostamente elixido para comezar as batidas, nas inmediacións de Martiaño, está situado en plena Senda Verde, o principal sendeiro peonil do Concello de Carnota. Asi parece inevitábel o encontro máis ou menos frecuente entre cazadores e sendeiristas, corredores ou ciclistas (de feito hai convocado cando menos un roteiro o mesmo día pola zona), co conseguinte risco de que se lamenten accidentes e mesmo mortes, como a que tristemente tivemos que lamentar dun neno de 4 anos que recibiu un disparo durante unha cacería en Sevilla. Só por este motivo parece aconsellábel a cancelación do evento, ou do contrario poderíamos mesmo estar ante unha infracción da Lei de Emerxencias de Galiza. Sobre esta cuestión pronunciouse extensa e atinadamente ADEGA.

Monte Pindo Parque Natural pide a cancelación do evento para evitar males maiores
Por estes motivos a Asociación Monte Pindo Parque Natural rexeita rotundamente a actividade que se estaría a plantexar co máximo secretismo este sábado nos montes de Carnota e Muros, e rogamos a todos os colectivos ou persoas que puideran estar implicadas na súa organización que a cancelen en evitación de posíbeis males maiores. Tamén esiximos á administración autonómica que retire definitivamente a autorización, e á administración local que garanta a protección e a saúde pública, que son da súa competencia.
No caso de finalmente desenvolverse a iniciativa tal e como nos consta que pretenden, estudaremos as medidas e mesmo as accións legais que se poidan adoptar, e que perseguiremos ata as últimas consecuencias.