O Catálogo de Especies do Monte Pindo medra ata as 630 especies, 32 delas invasoras

O Catálogo de Especies do Monte Pindo (CEMP) serviunos xa para identificar xa a día de hoxe e en poucos meses un total de 630 (e subindo) especies de flora, fauna e fungos radicadas no monte sacro e o seu entorno inmediato, que calquera pode consultar na versión resumida (nome científico, nome común e estado de conservación de cada especie) que colgamos en Internet cunha licenza Creative Commons.

A iniciativa desenvolvida polo Grupo de Bioloxía da nosa Asociación subscitou moito interese social e mediático nos últimos días e tamén por parte da Xunta, que nos felicitou por unha iniciativa que lles sorprendeu moito porque, segundo nos comentaron, nunca antes se fixera nada parecido, nin sequera nos parques naturais existentes e que reciben millóns de euros para o seu funcionamento. A aceptación foi tal que habilitamos un formulario web para propoñer directamente a inclusión de novas especies no Catálogo (que loxicamente serán antes avaliadas polo Grupo de Bioloxía), e xa hai quen nos está a pedir que o editemos en formato papel.

Incluso podemos adiantar que estamos desenvolvendo unha versión do Catálogo de Especies do Monte Pindo en formato aplicación para móbiles que calqueira poida descargar no seu teléfono, aproveitando asi o poder das novas tecnoloxías para que todas as persoas interesadas nas prantas, animais ou fungos... poidan identificar durante as súas visitas as especies que van atopando, e ao mesmo tempo que esa mesma acción nos sirva á Asociación para ampliar e actualizar o Catálogo. Axiña esperamos poder dar máis detalles desta aplicación.

32 especies alleas detectadas no Monte Pindo e no seu entorno
Pola parte negativa, o Catálogo de Especies do Monte Pindo tamén nos confirmou moi malas noticias no que se refire ás especies que non deberían estar no Monte Pindo e no seu entorno por seren perxudiciais para a vida autóctona do Olimpo Celta ou por seren exóticas cultivadas ou asilvestradas que, en definitiva, non pintan absolutamente nada nesta zona. No CEMP estas especies alóctonas están subliñadas en violeta.

A Xunta de Galicia considera invasoras aquelas especies que supoñen un perigo para a diversidade biolóxica orixinal, é dicir, cando constitúe un factor que ameaza os ecosistemas orixinais e a supervivencia das especies autóctonas contidas neles. É dicir, nin sequera considera que todas as plantas exóticas sexan invasoras, só aquelas que ameazan a biodiversidade do monte. Por iso publicamos a seguinte lista de especies a erradicar do Monte Pindo, pois aínda que moitas parezan fráxiles e mesmo fermosas a súa mera existencia aqui poden supoñer un problema importante para a vida natural.

Acacia dealbata (Acacia)

A acacia, mimosa ou australia, é unha árbore caducifolia que alcanza os 20 metros de altura. Polo ton amarelo brillante das súas flores en forma de acio chama moito a atención nos nosos montes, nos que se atopa naturalizada desde -cando menos- 1945. Procede do sueste de Australia e de Tasmania e ademais de ter unha alta capacidade de reprodución e substitución da cuberta vexetal autóctona, é pirófita: os incendios axúdanlle a espallarse moi rapidamente. Polos motivos anteriores o tratamento mecánico é inefectivo se non se realiza un posterior seguemento exhaustivo dos rebrotes. Máis posibilidades ofrece o control químico, e estanse ensaiando formas de control biolóxico con avésporas, fungos e gurgullos.

Actualización a 19/08/13: Non figuraba nesta lista e incluímos a Acacia melanoxylon ou Acacia negra a proposta dun membro do Grupo de Bioloxía.

Amaranthus retroflexus (Bledo)

Esta mala herba é moi común nos prados, areais e cultivos, provocando importantes perdas económicas. Descoñécese cando puido ser introducida en Galiza, probabelmente de xeito accidental ao cultivar especies americanas hai máis de dous séculos. Provén de América do Norte (centro e leste dos Estados Unidos e Canadá). O control mecánico é bastante efectivo, incluso mediante sega.

Arctotheca calendula (Arctotheca)

Esta flor amarela procedente de Sudáfrica (rexión do Cabo) chegou a Galiza coma flor ornamental hai máis de cen anos e tende a espallarse rapidamente polos areais costeiros pola acción do vento e os animais, substituindo a flora autóctona e resultando especialmente dañina nos hábitats dunares. A estas alturas é unha praga mundial. O xeito máis efectivo de tratala é eliminala manualmente con ferramentas de cultivo.

Arundo donax (Cana, xunco xigante, falso bambú)

Outra praga mundial con alcance no Monte Pindo é a da cana, procedente do sur de Asia (a partir da India ata Tailandia), desde moi antigo. Propágase mediante a dispersión de fragmentos do rizoma na auga, que axiña prenden noutros lugares. Por iso aparece normalmente asociada a cursos de auga. Segundo a UICN, está entre as 100 especies invasoras máis perigosas no mundo. A súa eliminación é extremadamente dificil, ben por medios mecánicos, químicos ou biolóxicos.

Aster squamatus

Esta pranta herbácea que pode alcanzar o metro de altura é orixinaria de Sudamérica e do sureste de Norteamérica e está considerada unha praga en todo o mundo. Aínda non está plenamente definido o seu efecto invasor e a Xunta aínda non a considera coma tal, se ben xa ocupa amplas superficies o que fai moi difícil en calquera caso a súa eliminación.

Bacopa monnieri (Bacopa anana)

En 1906 citouse por vez primeira en Galiza a presenza desta especie tropical. Según algúns autores é nativa do sur dos Estados Unidos e Centroamérica, mentras que outros sinalan a súa procedencia (posibelmente accidental) doutras zonas tropicais de África ou Asia. Presente en ambientes costeiros con moita humidade, como marxes de acantilados, e nas lagoas costeiras coma Corrubedo, Louro ou Caldebarcos, onde resulta especialmente perigosa ao tapizar longas extensións da lámina de auga eliminando as especies nativas. A súa eliminación é moi difícil polo tipo de medio onde se asenta, complicando a extracción manual e o tratamento con axentes químicos que poden contaminar a auga.

Bidens aurea (Te de horta)

Outra especie americana, concretamente do sur dos Estados Unidos, toma os nosos montes usando os animais para espallarse desde hai cando menos 30 anos. Conta con certas propiedades medicinais que puideron ser clave na súa introdución, aínda que puido ser accidental. Tende a formar poboacións moi abundantes que impiden o desenvolvemento doutras especies. É factíbel a súa eliminación por medios mecánicos (arrincado ou sega) e químicos.

Calendula officinalis (Botón de ouro)

De orixe incerta pero cultivada desde antigo, en Inglaterra coñécese a partir do século XII. Esta flor laranxa usase moito en xardinería, de onde escapa con facilidade sendo común en cunetas e zonas alteradas e prados dalgunhas zonas galegas. Non se considera unha especie especialmente perigosa.

Carpobrotus edulis (Uña de gato)

Unha das maiores pragas do noso país é a coñecidísima uña de gato, unha pranta de flores rosa intenso e follas moi carnosas. As vistosidade da flor foi a causante de que as propias administracións promoveran a súa semente en proxectos na costa, onde ao pouco tempo forma un tapiz ininterrompido que aniquila a competencia. Foi plantada masivamente por Costas na duna da praia do Ézaro hai uns anos, e malia que xa foi retirada compre pular pola súa erradicación completa, que se pode facer con arrincado manual coidando de extraer a totalidade da pranta.

Chenopodium ambrosioides

Nativa da América tropical, esta é a típica especie que se pode ver en calquera cuneta e nas marxes de cultivos húmidos na costa. Propágase por semente e non está considerada unha especie demasiado perigosa para os hábitats naturais.

Conyza canadensis (Eixerón)

Esta invasora moi abundante é coñecida en Europa desde o século XVI, procede de América do Norte e aprovéitase dos chans degradados, podendo atoparse doadamente nos chans espidos. É perigosa nos chans de cultivo. É moi fácil a eliminación por medios mecánicos, pois o arrincado ou a sega é 100% efectivo.

Coronopus didymus

Esta especie rastreira ocupa chans degradados especialmente na costa e nos ambientes urbanos e humanizados desde moi antigo; isto que fai que non se considere especialmente perigosa.

Cortaderia selloana (Herba da Pampa)

A perigosísima ameaza do plumón ou herba da Pampa, tan común nas autopistas e que invade e aniquila todo canto se poña por diante, chegou ao Monte Pindo por man do Concello de Mazaricos que tivo a mala idea de plantala de xeito ornamental na área recreativa do Fieiro hai uns anos, e malia que xa lle esiximos por escrito o 29 de outubro de 2012 a súa inmediata retirada, aínda non moveu ficha polo que é a nosa Asociación a que se ocupa periodicamente de chapodala a golpe de machete, impedindo polo menos no inmediato que chegue a espallarse ao monte, o que pode acabar en desastre. A súa extrema resistencia e capacidade de reproducirse masivamente a longas distancias polas lixeiras sementes que producen as súas plumas fai extremadamente dificil a súa erradicación, que só pode facerse por medios mecánicos (extracción de raíz) e control exhaustivo do seu rebrote.

Cotula coronopifolia (Santalina de auga)

Detrás da bela flor amarela e semiesférica desta pranta de marisma agóchase unha seria ameaza para a flora autóctona galega desde finais do século XIX, a onde chegou procedente da rexíon do Cabo en Sudáfrica, posibelmente de xeito accidental. Altera as marismas competindo polos nutrintes coas plantas autóctonas, ata vencelas por completo estabelecendo comunidades monoespecíficas.

Crocosmia x crocosmiflora (Crocosmia)

Este híbrido obtívose artificialmente en Francia en 1880 mediante o cruce de dúas especies sudafricanas con fins ornamentais que se manteñen ata hoxe en día na xardinería, pero que pode espallarse e asilvestrarse. A súa presenza en Galiza é relativamente recente, pero xa está moi extendido pola costa e con tendencia crecente ao ser unha das especies da lista máis difíciles de controlar, apenas subsceptibel a medios químicos nin mecánicos.

Cyperus eragrostis (Juncia olorosa)

Desde a América central e subtropical chegou accidentalmente a Galiza esta mala herba común nos cultivos, e xa está espallada polo medio natural húmido de sotobosque e chans encharcados. Resulta difícil a súa eliminación (igual que a maioría das malas herbas do seu xénero) exceptuando o arrincado un a un cun sacho específico de tres puntas, con coidado de non deixar ningún fragmento na terra pois sérvelle para rexenerarse. Os axentes químicos son inefectivos. De feito estanse a probar a nivel mundial métodos de control biolóxico mediante o uso do fungo patóxeno Dactylaria higginsii.

Datura stramonium (Estramonio)

A súa cápsula espiñenta fai inconfundíbel a esta planta velenosa de orixe americana que se desenvolve facilmente en chans húmidos e como mala herba nos cultivos. Tense empregado con fins medicinais e mesmo coma alucinóxeno, pero o consumo -mesmo en pequenas cantidades- de calquera das súas partes pode ser letal.

Dittrichia viscosa (Olivarda)

Ata 1,5 metros pode medir esta pranta tipicamente viaria, aínda que a súa presenza non é demasiado abundante en Galiza si existe no entorno do Monte Pindo. Os poucos datos que existen sobre a súa procedencia ou introdución fai que esté en discusión se é exótica ou nativa.

Eleusine tristachya

Esta gramínea exótica é natural de América do Sur e en Galiza está presente nas inmediacións do Monte Pindo, na Illa de Arousa e en Bueu, non sendo expecialmente perigosa para a biodiversidade.

Eschscholzia californica

Esta pranta provén de Norteamérica e ten unha flor moi vistosa amarela e laranxa. Considérase moi agresiva pois tende a conformar sociedades monoespecíficas en espazos naturais, substituindo a flora autóctona en amplos mantos. Non hai demasiadas citas delas en Galiza, pero si existe no entorno do Olimpo Celta.

Eucalyptus globulus (Eucalipto azul)

O seu medre rápido, a súa reprodución desbocada e o seu interese como madeira barata para pasta de papel provocou que o eucalipto, procedente de Australia, xa esté presente masivamente en todo o noso monte de onde despraza inxentes masas forestais autóctonas, ben dunha soa vez e por acción humana, ben progresivamente dada a súa facilidade para extenderse, a súa tendencia a secar o chan do seu entorno limitando a competencia doutras especies que precisan de máis humidade e a súa vocación pirófita, é dicir, que se aproveita dos incendios para extenderse. O lobby madeireiro presionou durante moitos anos para impoñer o seu monocultivo, e aínda que a conciencia social coa súa problemática ten incrementado, a administración autonómica  nin sequera a inclúe a día de hoxe no seu listado de especies invasoras aínda que ten admitido que é unha "praga de danos irreversíbeis".

Gamochaeta spicata

Esta especie relativamente común en espazos humanizados provén de América do Sur e está amplamente naturalizada en Coruña e Pontevedra..

Oxalis pes-caprae (Vinagreta, pan de cuco)

Se estivésemos paseando pola rexión do Cabo en Sudáfrica, contemplar esta especie bulbosa suporía unha alegría para a vista. Pero no Monte Pindo supón máis ben un quebradeiro de cabeza pola súa gran capacidade de dispersión e colonización nos pastizais e tamén nos solos costeiros e degradados, a onde puido chegar de xeito accidental (misturada con especies de cultivo) ou ornamental. Para retirala mecanicamente débense extraer os seus bulbos un a un, aínda que os métodos físicos (cubrindo a extensión afectada con plástico) e químicos téñense revelado como efectivos.

Paspalum dilatatum (Pasto mel)

Outra das malas herbas máis comúns nos nosos campos puido deber a súa intodución en Galiza a un accidente ou ben ao seu uso coma forraxe. O caso é que xa está absolutamente espallada por todas partes, aínda que é orixinaria de América do Sur, concretamente de Brasil, Uruguai e Arxentina. O control químico ou mecánico da especie e relativamente sinxelo, aínda que se ve dificultada pola súa gran densidade e a capacidade de reproducirse en pequenos fragmentos que queden na terra.

Pinus radiata (Piñeiro de Monterrei)

Este piñeiro nativo de Norteamérica e México foi utilizado masivamente no Monte Pindo como especie de repoboación durante o franquismo, ata chegar a eliminar a cabra autóctona do Monte Pindo (que se da por extinta) para garantir o éxito da repoboación. Malia que non está considerada oficialmente a día de hoxe especie invasora, non deixa de ser unha especie foránea naturalizada no noso monte e cumpriría o seu reemprazo progresivo por especies autóctonas. Curiosamente a UICN considéraa en perigo de extinción no seu lugar de orixe.

Setaria parviflora

Esta herbácea de orixe norteamericana está hoxe dispersa por toda Galiza e aproveita os chans moi húmidos, podendo adaptarse a marismas. Son malas herbas de cultivo extremadamente difíciles de eliminar pola súa abundancia.

Sporobolus indicus
Esta pranta perenne con orixe da América tropical ten follas planas e talos de ata un metro. Extendeuse como mala herba polos solos areosos alterados coma camiños de Ourense e tamén na costa atlántica galega.

Stenotaphrum secundatum (Grama americana)

Outra especie perigosa que tende a tupir e monopolizar grandes áreas naturais, e está presente en case toda a costa galega. Usouse como céspede de enraizamento e extensión moi rápida por ser resistente ao pisoteo, pénsase que procede da América tropical e subtropical. O seu control limítase practicamente a aplicación de axentes químicos.

Tradescantia fluminensis (Orella de gato)

Desde Brasil e Arxentina chegou a orella de gato, unha pranta herbácea de flor branca moi empregada en xardinería que, ao xeito doutras gramíneas invasoras, escapa do seu cultivo para tupir e monopolizar rapidamente o solo impedindo o desenvolvemento doutras especies. O control mecánico é viábel de non ser polas inmensas extencións que chega a ocupar, o que só deixa os medios químicos para facerlle fronte. Tamén se está a probar un control biolóxico con diferentes insectos para cando menos conseguir reducir a súa biomasa.

Tropaeolum majus (Capuchina, flor de sangue)

A súa flor alaranxada ou vermella intensa, o que lle vale o nome de flor de sangue, é a parte máis rechamante dunha pranta procedente de Perú, Bolivia e Colombia que, unha vez máis, chega coma ornamento de xardín e convértese en praga, sobre todo na costa e nas zonas rurais próximas ás vivendas. Pódese eliminar facilmente a man aínda que pode reabrollar desde os seus anacos, asi que o eliminado ten que ser completo.

Veronica persica

É unha pranta anual de pequeno tamaño de orixe asiática, que se reproduce por semente e que moitos consideran invasora. Aparece en prados e cultivos e non se considera un perigo para hábitats naturais e especies autóctonas.

Vinca difformis (Herba doncela, herba da envexa, vinca)

Esta pranta perenne característica pola súa flor azulada provén do Mediterráneo central e oriental, e aínda que algúns autores aseguran que é autóctona da Península Ibérica, difícil é que o sexa da Galiza. O certo é que leva no noso país cando menos desde 1852, suponse que introducida con fins ornamentais. A extracción mecánica é moi efectiva pero tamén complicada pois hai que retirar todos os estolóns e nódulos da pranta para que non rebrolle. O tratamento químico tamén se revelou como eficaz en varios parques naturais norteamericanos, onde se considera altamente invasora.

Nota: Todas as imaxes incluídas neste artigo proceden da Wikipedia excepto aquelas que na imaxe estabelecen a súa autoría.